ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ - Τα στάδια απεξάρτησης και το κοινωνικό τους αντίκτυπο στον αρχιτεκτονικό χώρο
Βιλλιώτη Λία
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή................................................ ..........................................2
Κεφάλαιο 1: ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΩΘΟΥΝ ΕΝΑ ΑΤΟΜΟ ΣΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ....................................... ................................................ .....................3
Κεφάλαιο 2: Η ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΧΡΗΣΤΗ.......................................... .........5
Κεφάλαιο 3: Η ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ - ΑΠΟΦΑΣΗ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΑΡΧΗ Η ΕΝΑ ΒΕΒΑΙΟ ΤΕΛΟΣ.................................. ..........................6
Κεφάλαιο 4: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΚΕΝΤΡΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ......................7
Κεφάλαιο 5: ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ..........................9
Κεφάλαιο 6: ΘΕΩΡΙΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙ ΑΛΛΟΤΙΝΩΝ ΧΩΡΩΝ
Επίλογος................................................ ................................................12
Βιβλιογραφία................................................ .....................................13
Εισαγωγή
«Πες μας τι θα γίνει αν κάποτε θ' αγγίξεις το κορμί σου Και το βρεις τσακισμένο απ'τις πληγές.
Και γύρω σου κούκλες χλωμές ανίκανες ν' ακούσουν τη φωνή σου Κι οι αλήθειες σου να σέρνονται στο πάτωμα γυμνές."
Παύλος Σιδηρόπουλος | (Μουσικός & Συνθέτης & Στιχουργός )
Στο παρακάτω κείμενο θα διατυπωθούν και θα αναλυθούν τα στάδια που ακολουθούν τα άτομα που είναι εθισμένα σε ναρκωτικές ουσίες μέχρι τη διαδικασία της απεξάρτησης. Ο Σκοπός της εργασίας αποτελεί το κοινωνικό αντίκτυπο των κέντρων απεξάρτησης σε σχέση με τον αρχιτεκτονικό χώρο.
Πιο αναλυτικά στο πρώτο κεφάλαιο που αναφέρονται οι λόγοι που είναι ένα άτομο στη χρήση ναρκωτικών ουσιών με γνώμονα το κοινωνικό και χωρικό πλαίσιο.
Στο δεύτερο κεφάλαιο θα γίνει λόγος για τις αλλαγές που υφίσταται η καθημερινότητα ενός χρήστη από τη στιγμή που αρχίζει να εθίζεται στις ναρκωτικές ουσίες.
Στο τρίτο κεφάλαιο θα μελετηθεί το μεταβατικό εκείνο στάδιο που ο χρήστης αντιμετωπίζει το διχασμό της απεξάρτησης ή την παράδοση του στο βωμό των εξαρτησιογόνων ουσιών.
Στο τέταρτο κεφάλαιο θα περιγραφεί το βίωμα ενός χρήστη από τη στιγμή της εισαγωγής του σε κέντρο απεξάρτησης μέχρι την πλήρη επανένταξή του στο κοινωνικό σύνολο. Επιπρόσθετα θα γίνει αναφορά στην επιρροή που ασκεί ο εκάστοτε χώρος απεξάρτησης στην ψυχολογία του κάθε χρήστη.
Στο κεφάλαιο που θα αναπτυχθούν τα αλλά και τα εμπόδια που θα αντιμετωπίσουν το πλέον απεξαρτημένο άτομο ερχόμενο σε επαφή ξανά με μια πραγματικότητα.
Τέλος θα διατυπωθούν αποσπασματικά θεωρίες περί αρχιτεκτονικού χώρου όσον αφορά τους χώρους εγκλεισμού και ετεροτοπίες μέσα σε ένα φυσιολογικό πλαίσιο.
Ενώ στον επίλογο που θα δοθεί το συμπέρασμα που αφορά το τρίπτυχο, ο χώρος-άνθρωπος-βιώματα και θα αναφέρεται στον τρόπο που μπορεί να επηρεάσει έναν χώρο, την ανθρώπινη συμπεριφορά και την ψυχολογία.
Κεφάλαιο 1: ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΩΘΟΥΝ ΕΝΑ ΑΤΟΜΟ ΣΤΗΝ ΧΡΗΣΗ
Η χρήση ναρκωτικών ή η κατάχρησή τους από ένα άτομο ή μια ομάδα ανθρώπων σπάνια είναι αποτέλεσμα ενός μόνο αιτιολογικού παράγοντα. Η εξάρτηση δεν εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή ενός ανθρώπου. Οι περιπτώσεις που συντελούνται και οι προϋποθέσεις για την εμφάνιση των παραγόντων της αναπτύσσονται περισσότερες φορές κατά την παιδική ηλικία.
Στην ηλικία αυτή μπαίνουν οι πρώτες βάσεις για τη δημιουργία αξιών, αρχών και στάσεων. Συμβαίνουν ραγδαίες αλλαγές και οι επιδράσεις που δέχεται σ' αυτή την ηλικία του παιδιού είναι καθοριστικές για τη μετέπειτα εξέλιξη. Αυτή η περίοδος καθορίζεται άμεσα από την οικογένεια, το σχολείο αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.
Έρευνες δείχνουν ότι για την εμφάνιση της χρήσης, κατάχρησης και εξάρτησης από ουσίες συμβάλλουν πολλοί και σύνθετοι παράγοντες που αλληλοεπιδρούν και διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες (ο βαθμός συμμετοχής της καθεμίας είναι διαφορετικός σε κάθε περίπτωση):
Το οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ζει το άτομο
Οι βιολογικοί παράγοντες και η προσωπικότητα του ατόμου
Η δράση της ουσίας
Κάποιοι από τους επιβαρυντικούς παράγοντες
Η ανοχή ως προς τη χρήση ουσιών
Η εξάρτηση με το πέρας του χρόνου γίνεται ακόμα μεγαλύτερη με το αποτέλεσμα η ποσότητα που αρχικά έκανε χρήση μιας εξαρτημένης ύστερα από ένα διάστημα περίπου ενός χρόνου δεν φαίνεται πλέον μηδαμινή.
Η διάθεση των ουσιών
Η πληθώρα αλλά και η ποικιλία ουσιών που υπάρχουν πλέον στην «αγορά» και σε μεγάλους τιμών τις κάνει περισσότερους ανθρώπους ακόμα και σε άτομα που βρίσκονται σε δυσμενή οικονομική κατάσταση.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός
Το φαινόμενο κάθε είδους ρατσισμού που αποτελεί μάστιγα στις μέρες μας, πολλές φορές οδηγεί τα άτομα αυτά στην κοινωνική περιθωριοποίηση με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε πρόσκαιρες λύσεις όπως η χρήση ουσιών.
Η έλλειψη υποστηρικτικών κοινωνικών δομών
Η αδυναμία χειρισμού και η υποστήριξη ομάδων ατόμων που λόγω προτέρου βίου(πχ, εγκλεισμός σε κάποιο ίδρυμα) είναι πιο επιρρεπής και ψυχολογικά εύθραυστα μπροστά σε τέτοιους πειρασμούς.
Η πίεση, το άγχος
Τα έντονα αρνητικά συναισθήματα σε συνεχή διάρκεια έχουν πολλές φορές, σε άτομα με ισχνές άμυνες, ανασταλτικός χαρακτήρας στην καθημερινότητά τους με αποτέλεσμα να καταφέρουν σε κάποια διέξοδο.
Η έλλειψη ευκαιριών επαγγελματικής απασχόλησης
Η δυσκολία εύρεσης εργασίας προκειμένου να ανταπεξέλθει το άτομο στην καθημερινότητά του και κυρίως στις οικονομικές του, το οδηγεί πολλές φορές σε παραίτηση από τη ζωή, καταθλιπτικές τάσεις αλλά ακόμα και σε κατάχρηση ουσιών.
Η παρέα με χρήστες ουσιών
Σε μικρότερες ηλικίες συνήθως (εφηβεία), η συναναστροφή με άτομα που λαμβάνουν ναρκωτικές ουσίες πολλές φορές οδηγούν σε συμπεριφορές μιμητικού χαρακτήρα ώστε να αποφευχθεί η περιθωριοποίηση από το φιλικό περιβάλλον.
Το χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον
Ένας από τους πιο βασικούς παράγοντες είναι οι αρνητικές συνθήκες που επικρατούν στο οικογενειακό περιβάλλον (πχ, σωματική ή ψυχολογική κακοποίηση) που έχουν ως αποτέλεσμα τα νεαρότερα μέλη να ψάξουν για καταφύγιο στη χρήση ουσιών.
Η αναποτελεσματική επίβλεψη από τους γονείς
Η παραμέληση ή ακόμα και η διαφορά των γονέων αλλά και η λάθος επιβολή ορίων στα νεαρά μέλη της οικογένειας πιθανόν να τα οδηγήσει σε λανθασμένες κινήσεις και να μην προβλέψουν έγκαιρα την αντιμετώπισή τους.
Η μοναξιά
Η απομόνωση από τις κοινωνικές συναναστροφές και το ευρύτερο φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον ωθεί πολλές φορές τους νέους στη χρήση ναρκωτικών.
Η αναζήτηση διαρκούς ευτυχίας και ευχαρίστησης
Η μη ικανοποίηση του ατόμου για τα κεκτημένα του αλλά και ο αδιάκοπος αγώνας για την ευτυχία συσχετίζεται με τη συνεχή προσπάθεια ικανοποίησης μέσω των ουσιών.
Κεφάλαιο 2: Η ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΧΡΗΣΤΗ
Η πορεία ενός ατόμου προς την εξάρτηση περιλαμβάνει τέσσερα βασικά στάδια. Η πορεία αυτή δεν είναι προδιαγεγραμμένη ή δεδομένη. Το άτομο μπορεί να σταματήσει αυτή την εξέλιξη σε κάθε ένα από τα στάδια που αναφέρονται στη συνέχεια, ιδιαίτερα αν λάβει υποστήριξη.
Πειραματισμός
Η χρήση γίνεται μαζί με άλλους ή μόνος. Συνήθως, όμως, η ουσία προσφέρεται από άλλους. Η περιέργεια και η πίεση της ομάδας λειτουργούν ενισχυτικά σ' αυτή τη φάση. Τομείς, όπως η εργασία, το σχολείο, η υγεία, τα οικονομικά, δεν επηρεάζονται. Το να δοκιμάσει κάποιος δεν σημαίνει ότι θα εξαρτηθεί. Όλοι, όμως, οι εξαρτημένοι ξεκίνησαν από μια δοκιμή.
Ενεργή αναζήτηση
Μιλάμε πια για συναναστροφή με χρήστες και αναζήτηση της ουσίας με στόχο την αλλαγή της διάθεσης. Αρχίζουν να φαίνονται άλλα στα οικονομικά αλλά και σε τομείς όπως η εργασία και η υγεία. Σημειώνεται αλλαγή στις παρέες και πιθανώς στις σχολικές επιδόσεις.
Ενασχόληση
Παρουσιάζεται σημαντική αύξηση της χρήσης. Η ψυχική ή και η σωματική εξάρτηση κάνουν την εμφάνισή τους. Άμεσες είναι αυτά στα οικονομικά. Παρουσιάζονται προβλήματα διατροφής και διαταραχές στον ύπνο. Το άτομο θέτει τη ζωή του σε πολλούς κινδύνους (ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, τροχαία ατυχήματα). Το άτομο που κάνει χρήση χαρακτηρίζεται από ασυνέπεια και χαμηλή απόδοση σε ό,τι σχετίζεται με την οικογένεια, την εργασία, ή το σχολείο. Οι σχέσεις με τους γύρω του διαταράσσονται, το άτομο αρχίζει να απομονώνεται.
Εξάρτηση
Η χρήση είναι πλέον το επίκεντρο της ζωής του ατόμου. Οι φίλοι είναι κυρίως χρήστες. Βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για εμπλοκή σε παράνομες δραστηριότητες και νομικά προβλήματα. Κάνει χρήση μόνο του και παίρνει υψηλές δόσεις. Είναι πολλά πλέον τα συμπτώματα στην υγεία (σωματική - διανοητική - ψυχική - κοινωνική). Τα περισσότερα παιδιά μεγαλώνουν χωρίς αυτή την επιλογή ζωής. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν και νέοι που καταλήγουν σ' αυτή την επιλογή, αποκτώντας έτσι σταδιακά σοβαρά και μεγάλα προβλήματα.
Κεφάλαιο 3: Η ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ - ΑΠΟΦΑΣΗ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΑΡΧΗ Η΄ ΕΝΑ ΒΕΒΑΙΟ ΤΕΛΟΣ
Τελευταίο στάδιο για έναν εξαρτημένο αποτελεί η σωματική και ψυχολογική εξαθλίωση. Στο σημείο αυτό είναι δύο κατηγορίες χρηστών, η πρώτη αποτελείται από αυτούς που αντιλαμβάνονται την κατάσταση στην οποία βρίσκονται και παρατίθενται από κάθε είδους προσπάθεια για ανάκαμψη καθώς θεωρούν ότι δεν υπάρχει μέλλον για αυτούς (επαγγελματικό) ή γιατί δεν υπάρχει να τους περιμένει και να τους στηρίξει. Ενώ η δεύτερη απαρτίζεται από τα άτομα εκείνα που μέσω της οικογενειακής ή φιλικής υποστήριξης αλλά και του ψυχικού τους σθένους αποφασίζουν πως οφείλουν να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία στον εαυτό τους με την εισαγωγή τους σε ένα πρόγραμμα απεξάρτησης.
Τα προγράμματα απεξάρτησης είναι δύο ειδών, το εξωτερικό πρόγραμμα απεξάρτησης με υποκατάσταση ή χωρίς και το κέντρο απεξάρτησης ο χρήστης λαμβάνει μια πλήρη θεραπεία απεξάρτησης ενώ διαμένει σε αυτό.
Το εξωτερικό πρόγραμμα απεξάρτησης με υποκατάστατα, συμβάλει στη θεραπεία συντήρησης για τους εθισμένους στην ηρωίνη, χορηγείται από το στόμα ένα συνθετικό οπιοειδές φάρμακο, συνήθως η μεθαδόνη και η λεβο-αλφα-ακεταλ-μεθαδόλη (LAAM)._cc781905-5cde-3194-bb3b- 136bad5cf58d_Χορηγείται δόση ικανή να καταστέλλει τις επιδράσεις της ηρωίνης, δημιουργώντας μια σταθερή μη ευφορική κατάσταση που απαλλάσσει τον χρήστη από την ακατάλληλη επιθυμία για τα οπιοειδή ναρκωτικά. Ο χρήστης με τη βοήθεια των φαρμάκων αυτών, απαλλάσσεται από την ανάγκη αναζήτησης ναρκωτικών και την εγκληματική συμπεριφορά που συνεπάγεται. Με την κατάλληλη συμβουλευτική αγωγή και τη στήριξη των κοινωνικών υπηρεσιών, μπορεί να γίνει παραγωγικό μέλος της κοινωνίας.
Παράλληλα το εξωτερικό πρόγραμμα απεξάρτησης όπου η θεραπεία γίνεται χωρίς τη χορήγηση φαρμάκων, μπορεί να συμπεριληφθούν διάφορα προγράμματα απεξάρτησης για ασθενείς που επισκέπτονται τις ειδικές κλινικές κατά τακτικά χρονικά διαστήματα. Τα περισσότερα προγράμματα ατομική ή συλλογική συμβουλευτική αγωγή και στήριξη. Οι ασθενείς που συμμετέχουν στα προγράμματα αυτά, είναι χρήστες ναρκωτικών άλλων εκτός από τα οπιοειδή ή χρήστες οπιοειδών για τους οποίους δεν συστήνεται θεραπεία συντήρησης. Οι τελευταίοι είναι αυτοί που έχουν μια σταθερή, καλά οργανωμένη και ενταγμένη στην κοινωνία ζωή με ιστορικό εξάρτησης σε ναρκωτικά που είναι μικρής χρονικής διάρκειας.
Τα κέντρα απεξάρτησης με χώρους διαμονής ή όπως ονομάζονται διαφορετικές θεραπευτικές κοινότητες, είναι πολύ καλά οργανωμένα προγράμματα αντιμετώπισης στα οποία οι ασθενείς διαμένουν σε οικιστικές μονάδες από 6 έως 12 μήνες. Οι ασθενείς που συμμετέχουν, είναι αυτοί που έχουν ένα σχετικά μακροχρόνιο ιστορικό εξάρτησης από ναρκωτικά ή έχουν εμπλακεί σε εγκληματικές δραστηριότητες λόγω χρήσης ναρκωτικών ή παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία τους στην κοινωνία. Ο στόχος στις θεραπευτικές κοινότητες, είναι η επανένταξη των ασθενών στην κοινωνία χωρίς να υπάρχει εξάρτηση από ναρκωτικά και σχέση με παράνομες ή εγκληματικές δραστηριότητες. Τα βραχυπρόθεσμα προγράμματα σε θεραπευτικές κοινότητες, βασίζονται σε εμπειρίες που αποκτώνται από προγράμματα απεξάρτησης από το αλκοόλ. Τα προγράμματα αυτά περιλαμβάνουν μια περίοδο 3 έως 6 εβδομάδων θεραπείας επί εσωτερικής βάσης. Στη συνέχεια ακολουθεί θεραπεία επί εξωτερικής βάσης με συμμετοχή σε συμβουλευτικά προγράμματα στήριξης ή ομάδες αλληλοβοήθειας.
Κεφάλαιο 4: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΚΕΝΤΡΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣ
Η πορεία προς την απεξάρτηση σηματοδοτείται από διαφορετικές φάσεις. Σε κάθε μία από αυτές αντιστοιχεί πιθανόν να αντιστοιχεί σε κάποια μονάδα του θεραπευτικού προγράμματος με τους συγκεκριμένους στόχους της η κάθε μια όπως: ένας ενεργός σταθμός (άντρες ή γυναίκες) που βρίσκονται στη χρήση να απευθυνθούν για βοήθεια, η Θεραπευτική Κοινότητα, αλλά και το Πρόγραμμα Κοινωνικής Επανένταξης. Επίσης, για τους συγγενείς και τα άτομα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος του εξαρτημένου είναι ιδιαίτερα βοηθητικό και για τον ίδιο το χρήστη Πρόγραμμα για την οικογένεια (είτε έχουν εξαρτημένο στο πρόγραμμα είτε όχι).
Όσον αφορά την Θεραπευτική Κοινότητα αποτελεί τον κύριο άξονα της θεραπείας. Το πρόγραμμα μπορεί να περιλαμβάνει πρωτίστως θεραπευτικές και εκπαιδευτικές ομάδες οι οποίες πλαισιώνονται από τις υπόλοιπες δραστηριότητες της ημέρας. Δραστηριότητες καλά δομημένες που μπορούν να είναι εργασιοθεραπεία , εργαστήριο τέχνης , παραγωγικές δραστηριότητες και ψυχαγωγία. Το πρόγραμμα της κοινότητας λειτουργεί κυρίως στη βάση πραγματικών και ουσιαστικών δραστηριοτήτων μέσα από τις οποίες εντοπίζει ,επισημαίνει και «δουλεύει» πάνω σε αδυναμίες και επιρρεπείς συμπεριφορές που μπορούν να οδηγήσουν στη χρήση. Δίνει στα μέλη την ευκαιρία να ζήσουν και να εκφραστούν σε μια καθαρή πραγματικότητα σε ένα κατά τα άλλα προστατευμένο και ελεύθερο περιβάλλον μέσα από το οποίο ο καθένας θα υιοθετήσει μια καινούρια νοοτροπία που θα κρατήσει καθαρό. Απώτερος σκοπός της κοινότητας είναι η πλήρης αποκατάσταση των μελών της σε προσωπικό , κοινωνικό και οικογενειακό επίπεδο.
Στόχος είναι η μόνιμη και ολοκληρωμένη απεξάρτηση του κάθε μέλους της. Μέσο για την εφαρμογή αυτού του στόχου, είναι η αυτοσυνειδησία, η υπευθυνότητα, η οικονομική – συναισθηματική και κοινωνική ανεξαρτησία του ανθρώπου, καθώς και η δημιουργία υγειών, ξεκάθαρων και ισότιμων σχέσεων φιλίας μεταξύ τους. Αναμφίβολα σκοπός της κοινότητας είναι να επανεντάξει ομαλά, συνανθρώπους μας που είχαν προβλήματα ναρκωτικών ουσιών, στο κοινωνικό σύνολο. Για αυτό και στους στόχους της, υπάρχει και η επαγγελματική κατάρτιση και αποκατάσταση των μελών, σε συνεχή συνεργασία με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, που είναι πρόθυμοι και ευαισθητοποιημένοι να συνεισφέρουν.
Στις θεραπευτικές κοινότητες η εξάρτηση είναι η συνέπεια ενός ψυχοκοινωνικού και πολλές φορές υπαρξιακού προβλήματος. Πρωτοβουλία τα μέλη μεγαλώνουν ξανά μέσα σε ένα εναλλακτικό σπίτι με μια εναλλακτική οικογένεια. Παλεύουν να διαφοροποιηθούν ατομικά και ομαδικά. _cc781905-5cde-3194 -bb3b-136bad5cf58d_Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνουν νέες αξίες, γίνονται αποδεκτοί και μαθαίνουν να αποδέχονται, αναλαμβάνουν νέους ρόλους, γίνονται υπεύθυνοι, επιλέγοντας από κοινού τα μέσα που θα χρησιμοποιήσουν για να πετύχουν τους στόχους τους, αποκτώντας αυτογνωσία και νέες δεξιότητες._cc781905-5cde- 3194-bb3b-136bad5cf58d_ Αυτό το εναλλακτικό σπίτι οφείλει να δίνει το μήνυμα ότι όλα τα άτομ α είναι επιθυμητά, μοναδικά και πολύτιμα.
Στις θεραπευτικές κοινότητες, ο κύριος θεραπευτής είναι η ίδια η κοινότητα. Η αλληλεπίδραση δηλαδή και η σχέση που αναπτύσσεται μέσα από την συνύπαρξη ανθρώπων._cc781905-5cde-3194-bb3b -136bad5cf58d_ Την κοινότητα αποτελούν τα μέλη και το προσωπικό επί 24ώρου βάσεως. Η αποτοξίνωση είναι όρος εισδοχής και όχι στόχος θεραπείας
Βασικά στοιχεία της λειτουργίας της Κοινότητας
• Ο κύριος θεραπευτής είναι η ίδια η κοινότητα
• Σύστημα ιεραρχίας
• Μπορεί το άτομο να βιώσει την αλλαγή
• Η ομάδα προωθεί την αλλαγή
• Τα άτομα πρέπει να αναλάβουν προσωπική ευθύνη
• Πλαίσια και δομές πρέπει να υπάρχουν ώστε τα πιο πάνω να μην δημιουργηθούν
Κεφάλαιο 5: ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Το κέντρο επανένταξης συμβάλει όταν τα άτομα έχουν πλέον ολοκληρωθεί το κλειστό μέρος του προγράμματος της Κοινότητας προσανατολίζονται προς την επανένταξη τους στην κοινωνία. Με την εφαρμογή του επιτυγχάνεται η βοήθεια για επαγγελματική απασχόληση, η αντιμετώπιση του οικογενειακού περιβάλλοντος και η προσαρμογή τους στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Ο κύριος στόχος της μονάδας επανένταξης είναι να συμβάλλει, μέσω της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, στη σταδιακή και ομαλή κοινωνικοποίηση, αλλά και την προώθηση στην αγορά των εργαζομένων που έχουν τη θεραπεία τους και έχουν ανεξαρτητοποιηθεί. Η διάρκεια του προγράμματος κυμαίνεται από 12 έως 24 μήνες. Επίσης παρέχει στα μέλη της ατομικής, ομαδικής και οικογενειακής ψυχοθεραπείας καθώς και συνεχή παρακολούθηση της σωματικής και της ψυχικής υγείας τους. Κατά τη διάρκεια της παραμονής στο πρόγραμμα αντιμετωπίζονται επίσης τα ιατρικά προβλήματα των μελών με χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής ή/και παραπομπή σε άλλα νοσηλευτικά πλαίσια. Ακόμα τα μέλη κινητοποιούνται και ενισχύονται προκειμένου να συμμετέχουν σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες καθώς και στα προγράμματα που συμμετέχουν στα Εξειδικευμένα Κέντρα Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης. Επίσης, σε συνεργασία με τον ΟΑΕΔ αξιοποιούνται για τα μέλη της Μονάδας τα προγράμματα «Επιδότησης Ελευθέρων Επαγγελμάτων» και «Επιδότησης Νέων Θέσεων Εργασίας για την απασχόληση Απεξαρτημένων Ατόμων». Ενισχύεται τέλος, η συμμετοχή των μελών, σε δραστηριότητες που αναπτύσσουν πολιτικούς και αθλητικούς φορείς της ευρύτερης κοινότητας.
Η νομική υποστήριξη που παρέχεται ως στόχο την εκκαθάριση του ποινικού μητρώου των ατόμων που "αποφοιτούν" από τη Μονάδα, ενώ η διατήρηση της επαφής με τα μέλη που ολοκληρώνουν το Πρόγραμμα Κοινωνικής Επανάληψης Αποχής βοηθά και ενισχύει την από τα ναρκωτικά λειτουργώντας ταυτόχρονα υποστηρικτικά στις προσπάθειές τους για ανεύρεση εργασίας.
Κεφάλαιο 6: ΘΕΩΡΙΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙ ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΩΝ
Στο κεφάλαιο αυτό θα διατυπωθούν αποσπασματικά θεωρίες περί αρχιτεκτονικού χώρου όσον αφορά τους χώρους εγκλεισμού και ετεροτοπίες μέσα σε ένα φυσιολογικό πλαίσιο. Τέτοιοι χώροι μπορούν να είναι και τα κέντρα απεξάρτησης.
Μέσα στις ίδιες τις κοινωνίες υπάρχουν χώροι που δρουν διαφορετικά από τους υπόλοιπους και λειτουργούν με συνθήκες που αποκλείουν από τις ιδανικές. Οι χώροι αυτοί επιβάλουν τις συνθήκες στις οποίες οι χρηστές θα ζήσουν και προσαρμόζονται ή μεταβάλλουν τα δικαιώματα τους λόγω της ανάγκης απόδοσης δικαιοσύνης. Η ονομασία που δόθηκε σε αυτούς του ''αλλοτινούς'' χώρους από τον φιλόσοφο Μισέλ Φουκώ, είναι ''ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ'' (1967) , χώροι από τους οποίους αναδύονται οι αντιφάσεις της κοινωνικής πραγματικότητας και σκιαγραφούν το σύνολό της μέσα από την ποικιλομορφία της ιδιότυπης. αυτής της συνύπαρξης.
Ο Φουκώ υποστήριξε πως σε κάθε κουλτούρα, σε κάθε πολιτισμό, υπάρχουν πραγματικοί τόποι, τόποι λειτουργικοί, τόποι που έχουν σχεδιαστεί εντός του θεσμού ακόμη και της ίδιας της κοινωνίας, και οι οποίοι αποτελούν κάποιο είδος αντιθέσεων, είδος ουτοπιών που έχουν γίνει πράξη, εντός των ποιες οι πραγματικές θέσεις, όλες οι υπόλοιπες πραγματικές θέσεις που μπορεί κανείς να βρει στο εσωτερικό μιας κουλτούρας αντιπροσωπεύονται ταυτόχρονα, αμφισβητούνται και ανατρέπονται. (Μισέλ Φουκώ , 1967) Τα κέντρα απεξάρτησης ανήκουν συγκεκριμένα στις ετεροτοπίες απόκλισης, καθώς φιλοξενούν άτομα που αποκλείουν τον όρο μέσο. Ανήκουν σε ένα σύστημα ανοίγματος και κλεισίματος με αποτέλεσμα να απομονωθούν και να μην είναι προσπελάσιμες για την υπόλοιπη μη προβατική κοινωνία.
Παρακάτω θα αναλύσουμε έναν χώρο ετεροτοπίας όπως είναι οι φυλακές για να κατανοήσουμε πως η αρχιτεκτονική μπορεί να ορίσει τη λειτουργία ενός χώρου εγκλεισμού.
Το πανόπτικον, τύπος φυλακών σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Jeremy Bentham βασίζεται στην τελειοποίηση της ''κυκλοειδούς'' αρχιτεκτονικής. Ο αρχιτέκτονας υποστηρίζει πως ο καλύτερος τρόπος ολικής επιθεώρησης και έλεγχος είναι αυτός που επιτυγχάνεται με μια μόνο ματιά. Η διάταξη του συγκεκριμένου είδους φυλακών αρθρώνεται ως εξής : στο κέντρο των φυλακών υπάρχει ο πύργος έλεγχος από τον οποίο επιτυγχάνεται άμεση οπτική επαφή για όλες τις κατευθύνσεις, και κατά συνέπεια προς όλη την κυκλική περιφέρεια των φυλακών στις οποίες παρατίθενται τα κελιά. Σε κάθε κελί φιλοξενείται ένας μόνο κρατούμενος ο οποίος δεν έχει οπτική επαφή με τα γειτονικά κελιά καθώς υπάρχουν τείχη που αποκλείουν τα κελιά μεταξύ τους. Ο αρχιτέκτονας υποστήριζε πως κατά αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται ο πλήρης έλεγχος και μπορεί να αποφευχθεί μαζική μορφή από τους καταδίκους. Ο φύλακας στον πύργο, είναι γνωστός στο έργο του αρχιτέκτονα και ως ''αόρατος'' φύλακας , καθώς εκείνος έχει άμεση οπτική επαφή με τους κρατούμενους ενώ εκείνοι δεν έχουν με αυτόν. Έτσι προκαλείται στον κρατούμενο η εντύπωση πως παρακολουθείται διαρκώς ενώ στην πραγματικότητα η επιτήρηση μπορεί να είναι σποραδική.
Για την επίτευξη του στόχου αυτού ο αρχιτέκτονας εκτός από τα πατζούρια στα παράθυρα του πύργου ελέγχου, σκέφτηκε να διαχωρίσει το εσωτερικό του κατά τέτοιον τρόπο ώστε η παραμικρή ακτίνα φωτός να μην προδίδει την παρουσία του φύλακα μέσα σε αυτόν. (Michael Foucault , σελ.223/4)
Η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική επίλυση αρχίζει να δημιουργηθεί σε ιδρύματα στα οποία πρέπει να συνυπάρξουν πολλά άτομα μαζί και σε σχετικά μικρούς χώρους.
Συμπεραίνουμε έτσι πως το Πανόπτικο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε χώρους που έχει κανείς να αντιμετωπίσει διαφορετικά άτομα που εξασκούνται σε ένα κοινό έργο. Αποτελεί μια τελειοποιημένη μέθοδο επιβολής εξουσίας καθώς επιτρέπει την πλήρη άσκηση ελέγχου με τη χρήση του ελάχιστου προσωπικού.
Επίλογος
Ο χειρισμός ενός χώρου όπως είναι τα κέντρα απεξάρτησης ανήκουν στην κατηγορία της Θεραπευτικής αρχιτεκτονικής. Η πρόκληση της αρχιτεκτονικής γενικότερα είναι να διαμορφώσει χώρους στους οποίους οι χρήστες θα περάσουν την καθημερινότητά τους. Το κάθε κτίριο έχει τη ζωή που του δίνει ο αρχιτέκτονας του. Ο χορός και η αύρα σε κάθε χώρο επηρεάζει αρνητικά η θετική του χρήστη που κάνει αυτό. Τα κέντρα απεξάρτησης πρέπει να είναι κατασκευές για την κοινωνία που θα επηρεάσουν εκείνους που τα κατοικούν. Ο Σκοπός των θεραπευτικών κοινοτήτων είναι οι χρήστες του χώρου και δεν αποφεύγεται η ιδρυματοποίησή του. Συνθετικά εργαλεία για την επιλογή αυτών των στόχων αποτελούν τα παρακάτω: σχεδιασμός, διάταξη χωρών, κινησιολογία, σχεδιασμός περιβάλλοντος χώρου, ενίσχυση φυσικού περιβάλλοντος, χρώμα και φωτισμός όλα τα παραπάνω συνθέτουν ατμόσφαιρα στις ιστοσελίδες των χρηστών πρέπει να ζήσουν την καθημερινότητά τους με αίσθημα οικειότητας ώστε να διευκολύνουν τον στόχο τους που είναι άλλωστε και η επανένταξη τους σε ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο.
Ο χώρος αποτελεί το έναυσμα και την κινητήρια δύναμη στη συνθετική'' ιεροτελεστία'' ενός αρχιτέκτονα. Η μορφοποίησή του, ο χειρισμός του, η αισθητική του και η λειτουργία του δρουν ως αντίτυπο όχι μόνο στην προσωπική δουλειά του κάθε αρχιτέκτονα αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία καθώς αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι αυτής.
Ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι αυτός που θα ορίσει τον τρόπο διαβίωσης του χρηστή που ζει μέσα σε ένα κέντρο απεξάρτησης και μέσω του σχεδιασμού του που υποδεικνύεται ο σεβασμός στην ανθρωπινή αξιοπιστία της τέτοιας ευθύνης και τα δικαιώματα είδη ετεροτοπίες όπως είναι τα κέντρα απεξάρτησης.