ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟ ΚΕΝΟ
Διαμόρφωση Εξωτερικών Χώρων: Χώρος – Μνήμη - Πολιτισμός
Βενετσάνου Ελένη | Μάινα Ευαγγελία | Σταρακά Ερμιόνη
Εισηγήτρια: Τάτλα E.
Ε.Α.Δ.Σ.Α. | ΤΕΙ Αθήνας | 2017
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ. 3
Α ΕΝΟΤΗΤΑ
Η καταστασιακή τέχνη και αρχιτεκτονική
Κύριοι εκπρόσωποι της καταστασιακής τέχνης και τα έργα τους
Σελ. 4
Β ΕΝΟΤΗΤΑ
Το αστικό κενό
Αξιοσημείωτα έργα αξιοποίησης των αστικών κενών
Οι παιδικές χαρές του Aldo Van Eyck
The Pallete Pavillion
Σελ. 10
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σελ. 13
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. 14
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η παρακάτω εργασία συνετάχθει στα πλαίσια του μαθήματος Διαμόρφωση Εξωτερικών Χώρων του τμήματος Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Διακόσμησης και Σχεδιασμου Αντικειμένων της Σχολής Καλλιτεχνικών Σπουδών του ΤΕΙ Αθηνών. Στόχος της είναι να παρουσιάσει τους βασικούς εκπροσώπους της Καταστασιακής τέχνης και παραδείγματα αξιοποίησης αστικών κενών ώστε να γίνει κατανοητή η σχέση τους με το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Κατανοώντας αυτή τη σχέση μέσα από τα πραδείγματα και τον ορισμό των βασικών εννοιών της εργασίας υποβοηθάται και η εμπέδωση του μαθήματος της Διαμόρφωσης Εξωτερικών Χώρων.
Α ΕΝΟΤΗΤΑ
Η καταστασιακή τέχνη Καλλιτεχνικό κίνημα της Ευρώπης του 19ου αιώνα, αντισυμβιβαστικό, (αντι)καλλιτεχνικό με στόχο την αναδημιουργία του εγχειρήματος των ιστορικών πρωτοποριών. Υπεραριστερή τοποθέτηση και συγχώνευση των οργανώσεων “Λεττριστική Διεθνής”, “Ψυχογεωγραφική Εταιρεία του Λονδίνου” και του “Διεθνούς Κινήματος για ένα Φαντασιακό Μπάουχαουζ”. Χαρακτήριστικά: Επιρροή από Ντανταϊσμό, υπερρεαλισμό, φουτουρισμό και από τη μεταπολεμική ευρωπαϊκή πρωτοπορια. Πρωταγωνιστής του κινήματος ήταν ο Γκυ Ντεμπόρ. Επιδιώξε την καλλιτεχνική πρωτοπορία και την ένσωμάτωση των καλών τεχνών στην καθημερινή ζωή μετατρέποντας την σε ένα καλλιτέχνημα. Ταυτόχρονα, χαρακτηριζόταν
από την αμφισβήτηση των δεδομένων εννοιών και καταστάσεων τόσο στην πράξη όσο και στη θεωρία. Κύριοι εκπρόσωποι της καταστασιακής τέχνης και τα έργα τους Asger Jorn Η έμπνευση του Asger Jorn προκύπτει από την αυθόρμητη αφαίρεση σε συνδυασμό με τις παιδικές ζωγραφιές και βλέπουμε να επηρεάζεται ιδιαίτερα απο τα ζωγραφικά μοντέλα του Paul Klee. Πιο συγκεκριμένα τα έργα του διακρίνονται από αστεία και περίεργα φανταστικά
πλάσματα ενταγμένα μέσα σε ένα αφηρημένο εικονιστικά κόσμο. Με την αυθόρμητη αφαιρετική ζωγραφική του κατάφερνε να απελευθερώσει τις μορφές , καθώς με αυτόν τον τρόπο η ζωγραφική του δεν ήταν δεμένη με την μορφή και το χρώμα. Η ζωγραφική του πιο συγκεκριμένα καταλήγει στον γραφικό αυθορμητισμό. Σημαντικότερα έργα του είναι οι πίνακες Stalingrad, the Non-Place, or the Mad Laughter of Courage και The Long Journey. Με το έργο του Stalingrad, the Non-Place, or the Mad Laughter of Courage , ο Jorn είναι επηρεασμένος από το κίνημα του Σιτουανισμου. Η αίσθηση που γεννάται
σηματοδοτείται από την αναμέτρηση του πολιτισμού με την προσωπική κατάσταση του ίδιου του καλλιτέχνη, δηλαδή γίνεται διάκριση μεταξύ του καλλιτέχνη και του κοινού του αλλά και ανάμεσα σε δύο γενικότερες έννοιες , αυτές της καθημερινότητας και της τέχνης.
Επηρεασμένος , ακόμα, ήταν και από τον Β' Παγκόσμιο Πολεμο καθώς στο συγκεκριμένο έργο του προσδίδει την εικόνα του πολέμο στη μάχη του Στάλιγκαντ της Ρωσίας. Η χρήση τόσο των χρωμάτων όσο και των μορφών που κυριαρχούν στο πίνακα σηματοδοτούν την αμεσότητα και την σκληρότητα του πολέμου. Μάλιστα κάποιος καλλιτέχνης είχε πει ότι τα έργα του θυμίζουν και την τεχνική του Πόλοκ , θέλοντας να επισημάνει τον αυθορμητισμό της αφαίρεσης που κυριαρχεί σε ολόκληρη την έκταση του έργου. Πρόκειται για πίνακα με λάδι , διαστάσεων 296 x 492. Ο Jorn δούλευε αυτός τον πίνακα για πανω από 15 χρόνια. Σήμερα εκτίθεται στο μουσείο του. Ενα δεύτερο έργο του Jorn το οποίο αναφέρεται οτι ήταν απο τα καλύτερα έργα του είναι το έργο με τίτλο The Long Journey .Πρόκειται για ένα 14μετρο έργο και πιο συγκεκριμένα ταπισερί. Επιπλέον λέγεται οτι στην πραγματικότητα ήταν πολύ μεγαλύτερο και από την Γκερνίκα του Πικάσο. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί είναι εντονότερα , ωστόσο υπάρχει πάλι ο αφαιρετικός αυθορμητισμός στο έργο του. Η συγκεκριμένη ταπισερί αρχικά είχε εκτεθεί στην αίθουσα μουσικής του λυκείου Aarhus. Σήμερα όμως για λόγους συντήρησης εκτείθεται στο Μουσείο Τέχνης του Σίλκεμποργκ , μέσα σε αίθουσα χαμηλού φωτισμού.
Β ΕΝΟΤΗΤΑ
Το αστικό κένο
Οι σύγχρονες πόλεις αναπτύσσονται με ταχύτατους ρυθμούς και μεταβάλλονται συνεχώς. Οι μεταβολές του κτισμένου περιβάλλοντος και του αστικού ιστού γενικότερα αφήνουν κένα και περιοχές που είτε καταστρέφονται είτε αλλοιώνονται. Οι περιοχές αυτές συχνά διατηρούν χαρακτηριστικά του παρελθόντος τους (π.χ: ερείπια παλαιών κατοικιών) ενώ σε άλλες περιπτώσεις πρόκειται απλώς για κενούς χώρους ανάμεσα σε κτίρια ή σε
οποιοδήποτε σημείο της πόλης. Τα αστικά κενά είναι σημεία όπου η ροή του αστικού ιστού διακόπτεται και εκπέμπουν ασάφεια τους λόγω της μη δόμησης τους ή του εγκαταλελειμένου χαρακτήρα τους. Σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν ανάσα από το μεγάλης έκτασης δομημενο περιβάλλον το οποίο προσδιορίζεται αυστηρά από λειτουργίες και όρια. Αξιοσημείωτα έργα αξιοποίησης των αστικών κενών Οι παιδικές χαρές του Aldo Van Eyck
Το 1947 ο αρχιτέκτονας Aldo Van Eyck έφτιαξε τη πρώτη του παιδική χαρά στο Άμστερνταμ, στην περιοχή Bertelmanplein. Δεν σταμάτησε όμως σε αυτή αφού έφτιαξε πολλές ακόμη σε όλη την πόλη αξιοποιώντας χώρους που έμεναν ανεκμετάλλευτοι. Αυτοί οι αστικοί παιδότοποι αποτελούν αξιοσημείωτες παρεμβάσεις στην αρχιτεκτονική του Άμστερνταμ. Οι συγκεκριμένες παιδικές χαρές κατασκευάστηκαν σε μια περίοδο που οι πόλεις της Ολλανδίας ήταν παραμελειμένες και δεν υπήρχε πουθενά χώρος όπου τα παιδιά να μπορούν να παίξουν, πέραν των ιδιωτικών παιδότοπων που μπορούσαν να έχουν λίγες μόνο εύπορες οικογένειες. O Aldo Van Eyck σχεδίασε τις πλατείες σε άδεια οικόπεδα που απτοελούσαν κενά στον ιστό της πόλης και σκοπός ήταν να έχει η κάθε γειτονιά την δική της παιδική χαρά. Ο σχεδιασμός τους ήταν απλός με μεταλλικούς σωλήνες για μονόζυγο, βυθισμένα ορθογώνια γεμάτα άμμο και στρογγυλές πέτρες. Ο λόγος για τον οποίο ο Van Eyck προτίμησε αυτό το στυλ ήταν το γεγονός πως επιθυμούσε ο εξοπλισμός να μπορεί να
επαναπροσδιοριστεί, να αλλάξει ανάλογα με την γειτονιά για την οποία προορίζεται. Σε αντίθεση με τις γραμμές του μοντερνισμού και του φανξιοναλισμού που ήθελαν περισσότερο αυτόνομα αντικείμενα, αυτά τα αστικά κενά “γέμισαν” με έναν σχεδιασμό που εναρμονιζόταν με το περιβάλλον τους. Παρ' όλα αυτά, ο απλός σχεδιασμός, η λιτότητα στα παιχνίδια απέδιδε έντονα την αίσθηση του προσωρινού. Αυτό είναι ένα στοιχείο που εξυπηρετεί την έννοια του αστικού κενού, διότι ένα τέτοιο κενό δεν χρειάζεται απαραιτήτως να προσαρμοστεί και να γίνει ένα με την πόλη καθώς θα χάσει έτσι την ταυτότητα του. Έχοντας έναν περισσότερο προσωρινό χαρακτήρα, υπενθυμίζει πως είναι μια παρέμβαση, μια φιλική ασυνέχεια στο
τοπίο της πόλης.
The Pallet Pavillion
Το Pallet Pavillion είναι ένα σύγχρονο παράδειγμα αξιοποίησης αστικού κενού που πραγματοποιήθηκε το 2014 από έναν οργανισμό που ονομάζεται “Gap Filler” και επιχειρεί τέτοιες παρεμβάσεις σε αντίστοιχους χώρους με επιπλέον διάφορες εκπαιδευτικές και κοινωνικές δράσεις.
Η συγκεκριμένη ενέργεια έγινε στο Christchurch της Νέας Ζηλανδίας. Ουσιαστικά, επανεγκατέστησε την διαδρομή ανάμεσα στη Vicotria Street και Victoria Square επαναφέροντας αυτό τον άξονα στη ζωή όχι σαν δρόμο, αλλά με την προσέλκυση του κόσμου και δίνοντας του κίνηση και ενεργητικότητα από τις πορείες των πολιτών σε αυτόν. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί, πως αυτή η παρέμβαση πραγματοποιήθηκε από εθελοντές και σχεδιάστικε από μία ομάδα ανθρώπων με στόχο την αναβάθμιση της περιοχής. Στο Christchurch, υπάρχουν ναοί, δημόσια κτίρια και πλατείες που όμως δεν έχουν
καμιά σχέση με μια πιο προσωρινή αρχιτεκτονική, γεγονός που έδωσε κίνητρο στον οργανισμό να δημιουργήσει αυτό το χώρο. Πρόκειται για έναν χώρο διαμορφωμένο από παλέτες ως ανθεκτικό και σταθερό υλικό που δεν έχει μεγάλο κόστος, τσιμέντο και άλλα φθηνά, ανακυκλώσιμα υλικά. Οι παλέττες μπλε χρώματος αγκαλιάζουν το χώρο έτσι ώστε να προσδιορίζονται τα όρια του και για να εξυπηρετεί μουσικές παραστάσεις και άλλα δρώμενα . Ωστόσο, δεν είναι από όλες τις πλευρές κλειστός κάτι που θα τον έκανε ίσως αποπνικτικό. Όλη αυτή η κατασκευή διαθέτει έναν ενδιαφέροντα φωτισμό που την κάνει ελυστική ακόμα και τις βραδινές ώρες ενώ το σημαντικότερο όλων είναι το γεγονός ότι έχει αγαπηθεί από τον κόσμο. Ένα αστικό κενό εκτός απο ασυνέχεια στον ιστό της πόλης είναι και μια ανάσα, μια παύση, κάτι που το Pallet Pavillion δείχνει να χαρίζει στους κατοίκους.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συνοψίζοντας από τα παραπάνω δύο θέματα , αντιλαμβανόμαστε οτι η καταστασιακή τέχνη και το αστικό κενό έχουν κοινά σημεία. Ολα περιστρέφονται γύρω από τον άνθρωπο. Συγεκριμένα , το αστικό κενό δημιουργήται στις ζώνες της πόλης οι οποίες είναι ελεύθερες από τον δομημένο χώρο και αυτές οι περιοχές εκμεταλλευονται , όπως στην περίπτωση του Aldo Van Eyck, με τις παιδικές χαρές. Αντίστοιχα , στην καταστασιακή τέχνη ο απώτερος σκοπός δημιουργίας της είναι η μαζική κουλτουρα, δηλαδή να γίνει η τέχνη προσιτή στο ευρύ κοινό για να μπορεί να ενταχθεί στην καθημερινότητα. Επομένως, τα δύο θέματα αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο σε κοινωνικό τομέα , δίνοντας μας να καταλάβουμε οτι η τέχνη και η αρχιτεκτονική εξυπηρετεί το άτομο. Επιπλέον, το αστικό κενό έχει μια ιδιαίτερη σχέση με το περιβάλλον καθώς όσον αφορά το αστικό τοπίο αποτελεί έναν δέυτερο ιστό που διακόπτει τον αστικό και δίνει το δικό του στίγμα μέσα στη πόλη. Εκφράζει την παλαιά χρήση που είχε ο συγκεκριμένος χώρος και, αν παράλληλα έχει διαμορφωθεί, αποτελεί πηγή έλξης και προσδίδει μια νέα αξία στο σημείο αυτό.